اجرای همایون شجریان و همراهان وی در حالی پس از 30 شب به پایان رسید که بیش از 120 هزار مخاطب را در نیمه دوم تابستان امسال به کاخ سعدآباد کشاند. این در حالی است که براساس آماری که روابط عمومی مجموعه سعدآباد اعلام کرده، در کل سال 95 این مجموعه حدود 160هزار بازدیدکننده داشته است؛ ارقامی که در مقام مقایسه نشان از ظرفیت بالای چنین پروژه‌هایی در معرفی و تبلیغ میراث فرهنگی و اماکن گردشگری کشور دارد.
کنسرت-نمایش «سی» علاوه‌بر موفقیت در ابعاد هنری خود، به دستاوردهای اقتصادی قابل قبولی نیز رسید و برآورد می‌شود که حدود 12 میلیارد تومان بلیت فروخته باشد. همچنین بررسی‌ها نشان می‌دهد این اجرا ظرفیت درآمدزایی قابل توجهی برای کاخ‌موزه سعدآباد در بلندمدت از طریق تبلیغ این مکان و در کوتاه‌مدت از طریق هدایت مخاطبان خود به بازدید از موزه‌های این مجموعه به‌وجود آورد که البته مورد اخیر با وجود اینکه می‌توانست دست کم 600 میلیون تومان عواید اقتصادی برای این مجموعه داشته باشد، مورد غفلت مدیریت مجموعه سعدآباد قرار گرفت.
تجارب جهانی
اما برگزاری کنسرت‌ها، نمایش‌ها و رویدادهای فرهنگی در موزه‌ها و اماکن تاریخی امری رایج در سطح بین‌المللی است. در تابستان سال 2016، کنسرت ارکستر فیلارمونیک وین در باغِ کاخ «شون‌برون»، اقامتگاه تابستانی پادشاهان اتریش در سده‌های گذشته، برگزار شد و میزبان 100هزار تماشاگر بود. این رویداد که در بطن خود با یکی از مهم‌ترین جاذبه‌های گردشگری وین گره خورده بود، به تنهایی هزاران گردشگر علاقه‌مند به موسیقی را به این شهر کشاند. این مساله منحصر به کاخ‌ها نبوده و موزه‌ها نیز از ظرفیت خود در برگزاری چنین رویدادهایی استقبال می‌کنند.
موزه «لوور» پاریس نیز که با معماری شگفت‌انگیز خود، جایگاهش را به‌عنوان غنی‌ترین گنجینه تاریخی جهان تثبیت کرده و فی‌نفسه یکی از مهم‌ترین جاذبه‌های گردشگری پاریس است، جهت جذب هرچه بیشتر مخاطب نیز با این تجربه همگام شده و همه‌ساله پذیرای رویدادهای هنری بسیاری است. در سال 2016 تعداد بازدیدکنندگان لوور 7 میلیون و 400 هزار نفر برآورد شده و این در حالی است که در همین سال، این موزه با برگزاری سه نمایشگاه نقاشی کلاسیک و معاصر، به 500هزار مخاطب هنری بلیت فروخت که در مقایسه با تعداد کل بازدیدکنندگان آن رقم قابل توجهی است. همچنین موزه هنر متروپولیتن نیویورک، بخشی تخصصی تحت عنوان «کنسرت، آموزش، سخنرانی و توسعه مخاطبان» در تشکیلات اداری خود دارد که برگزاری رویدادهای هنری در این مجموعه را سامان می‌دهد.
در سال 2016 این موزه نزدیک به 6 میلیون و 700 هزار بازدیدکننده داشته و میزبان 30 هزار رویداد هنری کوچک و بزرگ بوده که توانسته حدود 850 هزار مخاطب را جذب کند. به باور کارشناسان بین‌المللی، موزه‌ها در انتهای قرن بیستم دیگر جذابیت خود را از دست داده بودند و با کاهش اقبال گردشگران به بازدید از آنها، دچار بحران شدند. با پیشرفت‌هایی که در صنعت و تکنولوژی رخ داده بود، ذائقه مخاطبان موزه نیز تغییر یافته بود و این نیاز احساس می‌شد که موزه‌ها همگام با این پیشرفت‌ها، دست به توسعه زیرساخت‌ها و محیط خود بزنند و با به‌کارگیری تجهیزات جدید و برگزاری رویدادهایی مدرن، ماهیت خود را بازتعریف کنند. به این ترتیب بود که با این اقدامات، بسیاری از موزه‌هایی که امروزه با اقبال فراوان بازدیدکنندگان روبه‌رو هستند، توانستند در هزاره جدید دوام یابند و بسیاری از آنها نیز جایگاه خود را در این بازار پررونق از دست دادند.
120 هزار بازدیدکننده بالقوه!
در همین حال، پروژه «سی» را می‌توان یک نمونه موفق داخلی از همگرایی رویدادی هنری و میزبانی موزه یا مجموعه‌ای تاریخی دانست که با حضور چهره‌های نام‌آشنایی چون همایون شجریان، سهراب پورناظری، بهرام رادان، صابر ابر، مهدی پاکدل و سحر دولتشاهی به مدت 30 شب در محوطه کاخ سعدآباد اجرا شد. این اجرا روایتگر اقتباسی مدرن از سه داستان شاهنامه فردوسی بود که با همراهی آواز و موسیقی سنتی ایرانی، در تلفیق با موسیقی روز، به روی صحنه رفت و با اقبال بی‌سابقه‌ای از سوی مخاطبان مواجه شد. با فروش نزدیک به 120 هزار بلیت، این اثر رکورددار تعداد مخاطب اجرای موسیقی زنده در ایران شد. با این تفاسیر به‌نظر می‌رسد خوانندگانی همچون همایون شجریان و هنرمندان محبوب سینما و تئاتر می‌توانند مخاطبان پرشمار خود را برای دیدن آثارشان به چنین اماکنی بکشانند؛ اتفاقی که در «سی»، با خوش‌سلیقگی آنها و حمایت سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری توانست در محوطه کاخ سعدآباد رخ دهد و پای این تعداد از تماشاگر را به بهانه اجرای موسیقی به این مجموعه باز کند.
بدون شک، در مقایسه با برگزاری کنسرت در سالن‌هایی بی‌روح مثل تالار وزارت کشور که از استانداردهای لازم برای برگزاری اجرای زنده موسیقی برخوردار نیست، اجرا در چنین مکان‌هایی ظرفیت بسیار زیادی در جذب مخاطب و گردشگر خواهد داشت. البته همزمان با «سی» نیز تجربه‌های مشابهی همچون کنسرت شهرام ناظری در چهلستون اصفهان، پرواز همای و گروه «مستان» در کاخ نیاوران و برنامه «نور و صدا» در تخت جمشید در ابعاد محدودتری اجرا شده است که البته هرکدام با استقبال مخاطبان خود روبه‌رو شدند و انتظار می‌رود که سازمان میراث‌فرهنگی برای تبلیغ اماکن تاریخی و گردشگری کشور، از اجرای چنین برنامه‌هایی استقبال و هنرمندان را حمایت کند.
حامیِ غایب
همان‌طور که ذکر شد، سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری یکی از حامیان اصلی این برنامه بوده است. در یادداشتی که این سازمان به مناسبت برگزاری این کنسرت منتشر کرده، ذکر شده است: «این اثر تلفیقی توامان از دو میراث‌ملموس و ناملموس ایرانی و آفرینشی هنری از میراث ناملموس کشورمان چون داستان‌های شاهنامه فردوسی و موسیقی سنتی ایران است که در محوطه تاریخی و ثبت‌شده فهرست میراث‌فرهنگی ملموس ملی چون کاخ‌ملت سعدآباد به‌نمایش درمی‌آید.» در ادامه این یادداشت تاکید شده: «سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری، بنابه روح فرهنگ‌محور خود که وظیفه حفظ و معرفی میراث فرهنگی سرزمینمان را بر عهده دارد، خود را متعهد به حمایت از ارزش‌های فرهنگی و هنری تمدن دیرپایمان دانسته و از اجرای رویدادهای فرهنگی توسط گروه‌های فاخر هنری در اماکن تاریخی حمایت می‌کند.»
با این حال، «سی» که توانسته بود علاوه‌بر جذب پرتعداد مخاطبان عادی، تعداد بسیاری از چهره‌های سیاسی همچون محمدجواد ظریف، محمدباقر نوبخت، محمدعلی نجفی و زهرا احمدی‌پور را برای تماشای خود به سعدآباد بکشاند، با بی‌توجهی تیم جدید ریاست سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری مواجه شد و از مدیران ارشد کنونی این سازمان، کسی برای تماشای این اثر به سعدآباد نرفت. اما عملکرد مجموعه کاخ‌موزه سعدآباد در شب‌های برگزاری این اجرا، از حاشیه‌های اجرای این اثر بود. به‌طور معمول، برگزاری چنین رویدادهایی فرصتی استثنایی برای درآمدزایی موزه‌ها و اماکن تاریخی فراهم می‌سازد. این اماکن می‌توانند با افزایش ساعت کاری خود تا زمان آغاز برنامه، علاوه‌بر پولی که بابت اجاره فضا دریافت می‌کنند، از بازدیدکنندگان نیز درآمدزایی داشته باشند؛ اتفاقی که در شب‌های اجرای «سی» برای سعدآباد عملی نشد. این تصمیم علاوه‌بر اینکه موجب می‌شد مخاطبان این اثر ساعات انتظار تا آغاز کنسرت را به نحو مطلوب‌تری سپری کنند، یک موقعیت فوق‌العاده را نیز برای درآمدزایی این مجموعه فراهم می‌کرد. مجموعه سعدآباد 15موزه در دل خود جای داده است.
اگر موزه‌های این مجموعه در این 30 شب تنها 3 ساعت به ساعات کاری خود اضافه می‌کردند و تا ساعت 22 که اجرا آغاز می‌شد درشان به روی بازدیدکنندگان بازمی‌بود، با فرض اینکه هر بازدیدکننده با حضور در مجموعه سعدآباد به‌طور میانگین از دو موزه بازدید می‌کرد، درآمدی در حدود 600 میلیون تومان از این 120 هزار تماشاگر نصیب این مجموعه می‌شد. این درحالی است که بنابر گزارش روابط‌عمومی کاخ‌موزه سعدآباد، این مجموعه در سال 95 حدود 160 هزار بازدیدکننده داشته و مجموعا یک میلیون و 300 هزار بلیت برای ورودی و 15موزه خود فروخته است. با توجه به قیمت بلیت‌های این مجموعه، می‌توان تخمین زد که برگزاری اجرای «سی» در سعدآباد، ظرفیتی مالی به‌اندازه یک‌چهارم درآمد سالانه سعدآباد را فراهم کرده بود؛ ظرفیتی که البته از آن استفاده نشد. از سوی دیگر، نحوه برگزاری این کنسرت-نمایش و آسیب‌های احتمالی که در حاشیه «سی» به فضای سبز کاخ سعدآباد وارد آمده نیز از دیگر موضوعات خبرساز بود. قطع شدن درختان محوطه این کاخ و آسیب دیدن چمن‌های روبه‌روی کاخ ملت صحبت‌هایی بوده که در این زمینه مطرح شده است. با این حال و به‌گزارش «ایسنا»، سرپرست مجموعه سعدآباد با تاکید بر اینکه هیچ درختی قطع نشده، اظهار کرده بود: «چمن‌هایی که محل برپایی کنسرت «سی» بود، پیش از برگزاری این برنامه نیز در وضعیت مناسبی نبود و به بازسازی احتیاج داشت. مجری پروژه «سی» متعهد شده که مطابق استانداردها و نظر کارشناسی، چمن‌ها را بازسازی کند.»
جذب گردشگر فرهنگی
برگزاری رویدادهایی همچون «سی»، علاوه‌بر دستاوردهایی که در حوزه هنر دارد، از جنبه جذب گردشگر، چه داخلی و چه خارجی، نیز از اهمیت بالایی برخوردار است. علاوه‌بر جذب گردشگر داخلی به اماکن تاریخی، چنین برنامه‌هایی می‌توانند موجب جذب گردشگران خارجی به‌نیت تماشای آن اجرا شوند؛ اتفاقی که همان‌طور که ذکر شد همه‌ساله برای اجرای ارکستر فیلارمونیک وین در کشور اتریش رخ می‌دهد و مخاطبان موسیقی کلاسیک را از اقصی نقاط جهان به این شهر می‌کشاند. «سی» رسم خوبی را در کشور بنا گذاشت. در صورت استمرار حمایت‌ها، ارائه تسهیلاتی همچون صدور مجوز برگزاری برنامه‌های هنری در فضای اماکن تاریخی و موزه‌ها و همچنین تعهد در نگهداری مناسب از اماکن و رعایت استانداردها از سوی برگزارکنندگان برنامه، اتفاقات خوبی در حوزه‌های هنر، فرهنگ و البته گردشگری کشور رخ خواهد داد که ثمرات اقتصادی آن، بخش‌های مذکور را به صورت همزمان منتفع خواهد کرد. / دنیای اقتصاد
