دوران اوج‌گیری بسیاری از خطوط هوایی معروف دنیا ظاهرا به پایان رسیده است. این سقوط به خصوص در وضعیت خطوط هوایی کشورهای عربی حوزه خلیج فارس مشاهده می‌شود؛ همان خطوطی که سال‌ها با رقبای اروپایی و امریکا‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌یی خود درگیری‌های زیادی بر سر جذب مشتریان داشتند.
برخی از خطوط هوایی معروف حوزه خلیج فارس مثل امارات ایرلاین و اتحاد ایرویز پس از چند سال تحمل ارزانی نفت حالا به وضوح تحت فشار قرار دارند. خطوط هوایی اتحاد که مقرش در ابوظبی است، اخیرا اعلام کرده تعداد نامشخصی از نیروی کار خود را تعدیل خواهد کرد. این وضعیت در میان کاهش رشد اقتصاد جهانی و تداوم ارزانی نفت اصلا تعجب‌برانگیز نیست.
خطوط هوایی دولتی کشورهای عرب حوزه خلیج فارس در سال‌های اخیر موفقیت زیادی کسب کرده بودند: خرید مداوم هواپیماهای جدید و تجهیز ناوگان هوایی در کنار ارائه امکانات خاص در جریان پرواز باعث شده بود برخی مشتریان خطوط هوایی اروپایی و امریکا‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌یی جذب خطوط هوایی خاورمیانه‌ای شوند. برخی از امکانات ارائه‌شده توسط این خطوط به شکلی بود که مشتریانی با سلیقه تجملی را هدف قرار می‌داد. مثلا خط هوایی امارات که از لحاظ ترافیک بین‌المللی بزرگ‌ترین خط هوایی جهان به شمار می‌آید، امکان دوش‌گرفتن در طول پرواز را در یکی از مدل‌های ایرباس خود فراهم کرده بود. همچنین خطوط هوایی اتحاد امکان استفاده از اتاق خصوصی و پرستار بچه را ایجاد کرده بود.
اوج‌گیری ستاره اقبال این خطوط هوایی عربی به موضع‌گیری‌های شدیداللحن خطوط هوایی اروپایی و امریکا‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌یی منجر شده بود. اتهام مطرح‌شده توسط آنها علیه امارات، اتحاد و خطوط هوایی قطر این بود که آنها از میلیاردها دلار یارانه دولتی استفاده می‌کنند و با این ترتیب، عرصه رقابت را مختل می‌کنند. این سه خط هوایی عربی البته مسئله یارانه‌گرفتن خود را رد کردند اما جدال در این خصوص همچنان ادامه دارد.
اما حالا خطوط هوایی خاورمیانه از جنبه‌های دیگری نیز ضربه خورده‌اند. برخی از خطوط هوایی اروپایی و غربی مثل لوفت‌هانزا و ایرفرانس- کی‌ال‌ام برنامه‌های جدیدی برای راه‌اندازی پروازهای ارزان‌قیمت اعلام کرده‌اند. از سوی دیگر، خطوط هوایی کانتاس استرالیا اعلام کرده که پروازهای مستقیمی از پِرث در استرالیا به مقصد لندن راه خواهد انداخت و با این ترتیب، دیگر نیازی به توقف در دوبی و استفاده از خطوط هوایی اماراتی نخواهد بود. ضربه دیگر به خطوط هوایی یارانه‌بگیر حوزه خلیج فارس این است که برخی خطوط هوایی غربی مثل دلتا ایرلاینز امریکا و ایرفرانس- کی‌ال‌ام هم در تلاش‌اند تا برای پیشی‌گرفتن از رقبای خاورمیانه‌ای خود از کمک‌های دولتی استفاده کنند و ظاهرا دولت دونالد ترامپ در امریکا هم ممکن است به این امر روی خوش نشان بدهد.
در این میان، تداوم کاهش قیمت نفت در بازارهای جهانی و چشم‌انداز رشد کُند جهانی باعث شده شرکت‌های بزرگ بین‌المللی و در راس آنها شرکت‌های نفتی به طرز قابل توجهی رزرو بلیت در پروازهای خطوط هوایی عربی به سمت بازارهای نوظهور را کاهش بدهند.
خط هوایی امارات هم مثل اتحاد مشغول تعدیل نیرو است و در عین حال، برنامه‌های خود را برای خرید هواپیماهای جدید و پیشرفته از بوئینگ به تاخیر انداخته است. امارات همچنین حالا به شدت در تلاش است مسافران معمولی – و نه شرکتی- را برای بخش اکونومی پروازهای خود جذب کند.
در این میان یاتا (انجمن بین‌المللی حمل و نقل هوایی) اعلام کرده که خطوط هوایی بزرگ خاورمیانه احتمالا در سال جدید میلادی شاهد کاهش ۳۰۰ میلیون دلاری سود خود خواهند بود. البته تیم کلارک رئیس خط هوایی امارات حالا مسائل دیگری از جمله فراز و نشیب‌های واحدهای پولی در برابر دلار و نیز کاهش کلی تقاضا برای سفرهای هوایی جهانی را نیز از جمله دلایل بروز مشکل برای خطوط امارات دانسته است.
اما خطوط هوایی غربی هم این روزها دردسرهای مخصوص به خودشان را از سر می‌گذرانند. بیشترین دردسر را لوفت‌هانزا متحمل شده که از یک سو به خاطر رقابت با خطوط هوایی خاورمیانه در سال‌های اخیر دچار دردسرهای زیادی بوده و از سوی دیگر نیز برنامه‌هایش برای راه‌انداختن پروازهای ارزان‌تر – و استفاده از کادر پروازی ارزان‌تر برای آنها- با واکنش‌های شدید در میان کارکنان لوفت‌هانزا و به خصوص خلبانان مواجه شده است. معترضان می‌گویند مدیریت لوفت‌هانزا به دنبال این است که از کادر ارزان‌تر – مثل خلبان‌های اتریشی که مشمول فعالیت اتحادیه‌های کارکنان در آلمان نمی‌شوند- استفاده کند و با این ترتیب، مشاغل کادر آلمانی به خطر خواهد افتاد. مدیریت لوفت‌هانزا چندین اعتصاب بزرگ را از سر گذرانده و در عین حال هرگاه خطوط هوایی رقیب – مثل دلتا ایرلاینز امریکا- افزایش حقوق قابل توجهی را برای کارکنان خود در نظر بگیرند، کارکنان لوفت‌هانزا هم با اعتصاب به دنبال حقوق خود خواهند بود.
دردسر دیگر خطوط هوایی بزرگ غربی، ظهور خطوط هوایی ارزان‌تر مثل رایان‌ایر، ایزی‌جیت و ایرشاتل نروژ است که بسیاری از مسافران را در پروازهای داخل اروپا جذب خود کرده‌اند.
به هر حال و به رغم مشکلات خطوط هوایی خاورمیانه در سال‌های اخیر، آنها هنوز رقیبی جدی برای رقبای غربی خود محسوب می‌شوند. آمار حاکی از آن است که آنها توانسته‌اند در فاصله سال‌های ۲۰۰۸ تا ۲۰۱۴، سهم خود را از ترافیک هوایی از اروپا تا هند و جنوب شرقی آسیا از ۲۲ درصد به ۳۴ درصد برسانند. با این اوصاف باید دید کشمکش خطوط هوایی دنیا و به خصوص خطوط غربی و خاورمیانه‌ای به کجا خواهد کشید.
کن نیوز / وال‌استریت جورنال و بلومبرگ
