عده‌ای معتقداند این نام ریشه در ویژگی اقتصادی این شهر دارد. به گونه‌ای که واژه لاهیجان عربی‌شده لاهیگان است و لاهیگان مرکب است از لاهیگ +ان (لاهیگ = بافتنی و ان = پسوند مکانی) و به معنی مکان یا شهر بافندگان یا نساجان یا ابریشم‌بافان است. در تجزیه‌ای دیگر، لاه در پارسی میانه (پهلوی) به معنای ابریشم است و در برهان قاطع به معنای پارچه ابریشمی سرخ آمده‌است و جان پسوند مکان است. در نتیجه لاهیجان به معنای «شهر ابریشم» است. اشپیگل محقق آلمانی در کتاب «حملات روسیان به سواحل کرانه خزر» نام لاهیجان را به معنی «شهر ابریشم» می‌داند. لاه به معنی ابریشم است و یج و ج پسوند نسبت است مانند یوشی و یوشیج و یا لار و لاریج. در نتیجه لاهیج به معنی ابریشمی است و ان پسوند مکان. در نتیجه لاهیجان به معنی مکان ابریشمی است
لاهیجان یکی از شهرهای دیدنی و با جاذبه‌های فراوان گردشگری استان گیلان است و در شمال دیلمان قرار دارد
منطقه لاهیجان از شمال به دریای خزر، از شرق به لنگرود، از جنوب به دیلمان، از جنوب غربی به سیاهکل و از غرب به آستانه اشرفیه محدود میشود. موقعیت جغرافیایی این شهر در ناحیه کوهپایه‌ای قرار دارد و تپه‌ماهورهای آن را بوته‌های چای پوشانده‌است.
لاهیجان معروف به عروس شهرهای گیلان دارای چشم اندازها و جاذبه‌های طبیعی بسیار زیبا می‌باشد که همجواری شهر با یکی از زیباترین کوه‌های منطقه و دسترسی آسان به آن با چشم اندازهای کوهپایه‌ای شامل باغ‌های سرسبز چای و مزارع برنج و چشمه‌های متعدد آن در سطح ملی و حتی فراملی در بخش گردشگری سرآمد است.
این شهر ساخته‌شده بر سرزمینی هموار و جلگه‌ای است که حاصل رسوبات به جای مانده از رودهای گیلان است. از نظر موقعیت جغرافیایی و ویژگی‌های تاریخی یکی از شهرهای مهم استان گیلان به شمار می‌رود و مدت‌ها مرکز بخش بیه‌پیش این استان بوده‌است.
لاهیجان در سال ۷۰۵ قمری به دست اولجایتو فتح شد و امیر تیمور به آن لشکر کشید. پس از تیمور، سید امیر بیک و نوادگان وی بر شهر لاهیجان حکومت کردند. پس از سقوط حکمرانان کیانی، حاکمان صفوی در این شهر حکومت کردند.
این شهر در زمان اولجایتو ضرابخانه داشته که سکه ضرب می‌کرده است. نمونه‌هایی از سکه‌های دوران ابو سعید بهادرخان اولجایتو، فتحعلیشاه قاجار و شاه طهماسب صفوی مشاهده شده که در لاهیجان ضرب شده‌اند.
شهرستان لاهیجان به گواهی تاریخ در گذشته مرکز حکومت بیه پیش بوده و وسعت آن سرزمینی از سفیدرود تا چالوس را در بر می‌گرفته‌است.
شهر لاهیجان از دیرباز کانون بازرگانی ابریشم بوده و بیشترین سهم را نیز در تولید و صادرات آن داشته‌است.
حمدالله مستوفی درباره لاهیجان نوشته‌است: «از اقلیم چهارم است. طولش از جزایر خالدات فدک و عرض از خط استوا لح شهری بزرگ است و دارالملک جیلانات آبش از جبال بر می‌خیزد و حاصلش برنج و ابریشم و اندک غله می‌باشد و نارنج و ترنج و میوه‌های گرمسیری فراوان است.»
صنعت چای یکی از مهم‌ترین صنایع کشاورزی این شهر است. نخستین بار چای در ایران توسط حاج محمد حسین اصفهانی به سال ۱۳۰۲ قمری در عصر ناصرالدین شاه قاجار کشت شد که پیشرفتی نداشت و موفقیتی به دست نیاورد.
اما شخصی به نام محمد خان قاجار قوانلو ملقب به کاشف‌السلطنه مشهور به چایکار در سال ۱۳۱۹ قمری چای را در لاهیجان کشت نمود و به بار نشاند. وی در حقیقت پدر کشت چای در ایران به شمار می‌آید.
شهرستان لاهیجان دارای دو بخش رودبنه و مرکزی و 6 دهستان به نام‌های شیرجوپشت، آهندان، بازکیاگوراب، لفمجان، لیالستان و لیل است.
شهر لاهیجان ۷ محله اصلی دارد. لاهیجان امروز در بخش جنوب شرقی در پای شیخان کوه (شیطان کوه) خود را می‌نمایاند و دیروز در محله‌هایی که نامشان یادآور روزگارانی است که لاهیجان تختگاه فرمانروایان بیه پیش بود.
برخی از محلات لاهیجان بر پایه حرفه افراد آن نامگذاری شده‌است، همانند: میدان و شعربافان، خمیرکلایه و گابنه. و برخی بر پایه نزدیکی به عوارض جغرافیایی هماننده پرده‌سر. و برخی بر پایه نزدیکی به زیارتگاه‌ها بر پا شده‌اند و نام گرفته‌اند همانند: امیرشهید.
مردم لاهیجان بیشتر گیلک هستند و گالش به ساکنین ارتفاعات این منطقه اطلاق میشود که آن‌ها هم تیره‌ای از گیلکان بوده و زبان‌شان گیلکی است.
زبان گفتاری مردم لاهیجان، گیلکی (بیه پیش) است که با گیلکی رشت (بیه پس) از نظر آوایی، واژگانی و پاره‌ای ویژگی‌های دستوری تفاوت‌هایی دارد. گیلکی بیه پیش خود از گونه‌ای که در نواحی کوهستانی به آن سخن گفته میشود، یعنی گالشی، متمایز است.
آب و هوای آن در بخش جلگه‌ای، معتدل و مرطوب و در قسمت کوهستانی سردسیر و خوش آب و هوا است. در واقع آب و هوای این شهرستان آب و هوای مدیترانه‌ای است.
زیست‌بوم جانوری منطقه لاهیجان بسیار متنوع است.
گوشه ا از چاذبه های گردشگری لاهیجان :
شیطان کوه
این کوه سر سبز که در امتداد سلسله جبال البرز واقع شده و با ارتفاعی نزدیک به ۶۰ متر از درختان و شمشادهای کوتاه و سبز پوشیده شده و در ناحیه شرقی شهر لاهیجان قرار دارد. این کوه به علت واقع شدن در داخل مجموعه شهری باعث به وجود آمدن چشم اندازهای زیبایی شده و گردشگران زیادی را به سوی خود جلب می کند.
آرامگاه کاشف السلطنه و موزه تاریخ چای ایران
لاهیجان مهم ترین مرکز کشت و تولید چای ایران بشمار می رود و کلمه چای در ایران با نام این شهر همراه است. قدمت استفاده ازچای و کشت و تولید آن در جهان حدود ۵۰۰۰ سال می باشد ، اما ایرانیان چای را نخست بعنوان یک ماده دارویی می شناختند و تا حدود قرن ۱۱ و ۱۲ (صفوی تا قاجار) نام آن را در کتابهای پزشکی و داروشناسی فهرست کرده بودند. البته هنوز هم چای به عنوان یک ماده داروئی مورد استفاده قرار می گیرد. انتقال چای ابتدا از جاده ابریشم توسط چینی ها انجام می شد و به تدریج کشت و تولید آن در هندوستان رونق یافت و از راههای بازرگانی جنوب به ایران نیز وارد می شد. برای اینکه کشت و مصرف چای در همه طبقات عمومی شود سختی ها و محدودیت های زیادی کشیده شد تا سرانجام حاج محمد میرزا قوانلو ملقب به کاشف السلطنه به تشویق مظفرالدین شاه به این امر همت گمارد. این مقبره در حال حاضر یکی از دیدنی های شهر است که در کنار موزه تاریخ چای قرر دارد. این موزه در سال ۱۳۷۵ به همت سازمان میراث فرهنگی با شماره ۱۷۶۹ ثبت وتبدیل به موزه شد. این موزه از صبح ساعت ۸ تا ۶ غروب بغیر از دوشنبه ها برای بازدیدعموم باز است.
آبشار لاهیجان
این آبشار زیبا که از بدنه شیطان کوه به پای کوه سرازیر می شود به وسیله پمپاژ آب از استخر تغذیه شده و حوضچه هایی برای تخلیه و حرکت آب در پایین آن احداث شده است .در کنار این آبشار یک راه پلکانی تا قله کوه وجود دارد که گردشگران با پشت سر گذاشتن بیش از ۷۵۰ پله که از کنار آبشار و پای کوه آغاز شده و از داخل درختان سر سبز می گذرد به قله کوه و بام سبز می رسند.
بقعه شیخ زاهد گیلانی
با تمام زیبایی معماری و مسیری پر از جاذبه طبیعت گردی، نشان دیگری از زیبایی‌های گردشگری گیلان است. این بنای تاریخی در بیرون شهر لاهیجان و در روستای شیخانور، بر سر راه لاهیجان به لنگرود و بر دامنه کوه واقع شده است.
استخر لاهیجان
در پای شیطان کوه استخری بزرگ به وسعت ۱۷ هکتار قرار دارد که گفته میشود به دستور شاه عباس احداث شده است. استخر دارای جزیره ای زیبا می باشد که توسط یک پل به حاشیه جنوبی آن متصل شده است طول حاشیه این استخر نزدیک به دو کیلومتر بوده که در کنار بلواری زیبا قرار دارد که دور تا دور استخر را احاطه کرده و از مراکز دیدنی و تفریحی مهم لاهیجان می‌باشد.
بام سبز
در سال‌های اخیر با طراحی شهرداری لاهیجان، فضایی در بالای شیطان کوه ایجاد شده که به علت مشرف بودن به شهر به نام بام سبز شناخته میشود. این محوطه سبز و زیبا به وسیله گذرگاهی از ورودی کوه و میان درختان به آبشار شیطان کوه متصل میشود. مجموعه بام سبز به علت جذابیت و منتهی شدن به مجموعه ارتفاعات مشرف به شهر و باغات چای، تعداد زیادی از دوستداران طبیعت را به خود جذب کرده است. تماشای روزها و شب‌های لاهیجان از فراز بام سبز، از دیگر جاذبه‌های این مجموعه تفریحی می‌باشد.
پارک جنگلی میر صفا
این پارک جنگلی طبیعی در خیابان شقایق (منتهی به دانشگاه آزاد اسلامی) قرار دارد و دارای تعدادی آلاچیق است که مورد توجه گردشگران می باشد.
تالاب بین المللی امیر کلایه
این تالاب به وسعت بیش از هزار و دویست هکتار در ۴۰ کیلو متری شمال شهر لاهیجان و در کنار دریای خزر واقع شده و به دلیل نوع خاص اکوسیستم به دور از هر گونه آلودگی زیست محیطی بوده و دارای جاذبه های تفریحی زیادی می باشد.
سواحل امیر آباد
شمالی‌ترین نقطه شهرستان لاهیجان، به دریای خزر و سواحل امیر آباد منتهی میشود که از جذابیت‌های زیادی برخوردار است.
پل خشتی لاهیجان
این پل درغرب لاهیجان در محلّه پرده‌سر قرار دارد و متعلّق به دوره کیاییان است.
در ضلع غربی لاهیجان واقع است که ادامه آن به خیابان کاشف غربی وصل می شود. در ضلع شرقی پل، امامزاده عاقلیه قرار داد. بنایی قدیمی با کاشی های سبز چمنی تزئین شده و سقف آن سفالی است. محوطه سازی است سرویس بهداشتی و آب قرار دارد. میدان میوه و تره بار عاقلیه در اینجا واقع است.
پل خشتی لاهیجان در شمال‌غربی شهر لاهیجان، میدان چهار پادشاه و محلّه پرده‌سر قرار دارد. میر ظهیر الدین مرعشی در کتاب خود در ذکر وقایع سال ۸۹۲ هجری قمری از این پل نام برده در اوائل دوره قاجاریه مرد نیکو کاری بنام حاج جعفر کاشانی به جای پل قدیمی که بنا بر روایت میر ظهیر الدین مر عشی سنگی بوده یک پل آجری احداث کرد که در سال ۱۲۷۱ هجری قمری بصورت اساسی مر مت شد.
روستای بکر و زیبای چی چی نی کوتی
معنی نام این روستای زیبا که چشم اندازهای زیبایی دارد، لانه گنجشک می باشد. با گشت و گذار در جنگل های کوهپایه ای روستای چی چی نی کوتی معنای اصلی طبیعت بکر را درک خواهید کرد. طبیعتی که هنوز از گزند ما آدمیان آسیبی ندیده است و هنوز گونه های جانوری مختلف از جمله خرس قهوه‌ای، شغال و روباه و کفتار و نوعی خوک خاکستری در این جنگل‌ها زندگی میکنند. در ضمن تقریبا در پایان فصل بهار و آغاز فصل تابستان نوعی خاص از تمشک وحشی در بیشه زارهای این روستا می‌روید که قطعا طعم آن را جایی دیگر نچشیده اید. باشد که این طبیعت بکر و زیبا پاک و بکر و زیبا باقی بماند.
ایستگاه تحقیقات گل و گیاه زمینی لاهیجان( باغ فلاحت )
این ایستگاه جزء قدیمی ترین باغ های کشاورزی وابسته به وزارت کشاورزی است که در لاهیجان احداث شده است ، این مجموعه در گذشته به نام باغ فلاحت نامیده می شد.امروزه زیر مجموعه مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان گیلان است. این باغ در ضلع جنوبی موزه و آرامگاه کاشف السلطنه قرار دارد. در این باغ گونه های نادر و درختی نگهداری می شود . این گونه ها در باغ های مشابه کمتر دیده می شود ، به همین خاطر از دانشگاهها و مراکز علمی و تحقیقاتی کشور برای بازدید از این باغ به لاهیجان می آیند . وسعت ، قدمت این ایستگاه ، تنوع گونه های موجود در آن و موقعیت مکانی ایستگاه (همجواری با موزه چای ، آرامگاه کاشف السلطنه ، بام سبز ، آبشار و استخر) می تواند در طرح ریزی گردشگری طبیعت گردی شرق گیلان و شهرستان لاهیجان نقش به سزایی دارد.
بقعه چهارپادشاه
در فاصله چند متری مسجد جامع و حمام گلشن قرار دارد . این محل ابتدامرقد «سید خرم کیا» یا «سید خورکیاء» مقتول به سال ۶۴۷ قمری بود. چون سایر سادات کیایی را در جوار مرقد سید کیا به خاک سپردند این محل به نام چهار پادشا هان ؛ مدفن برادران سید هادی کیا یعنی سید علی ، سید حسن و سایر شهدایی است که در سال ۷۹۱ هجری قمری در جنگ رشت کشته شدند.
حمام قدیمی گلشن
این حمام که در زمان فتحعلیشاه احداث گردید و در گذشته دارای خزینه‌ها و حوض چه‌های متعددی بود.حمام در گوشه شمال شرقی میدان موسوم به میدان وحدت قرار دارد . نگاه شمالی حمام به سمت میدان اصلی لاهیجان است. بخشی از حمِام گلشن لاهیجان با گسترش شهرسازی و لزوم احداث خیابان و میدان، ویران شده است. بنای حمِام، پلان کثیرالاضلاع داشت و برای ساخت آن از آجر قرمز محلّی، ساروج و گل آهک استفاده شده است. در تعمیرات اخیر پس از زلزله گیلان، برای استحکام بنا از مصالح جدید استفاده شد.
مسجد اکبریه
مسجد اکبریه یکی از مشهورترین مساجد استان گیلان و از بناهای مهم لاهیجان است. این مسجد در زمان فتحعلی شاه قاجارایجاد شده‌است. سنگ نبشته مرمری به خط نستعلیق که بر دیوار ضلع شرقی مسجد جای دارد، بانی مسجد را حاج علی اکبر لاهیجانی نامیده‌است.
وضوخانه مسجد در دو طبقه ساخته شده و هر طبقه دارای هشت ستون میانی است. از وضوخانهٔ طبقه همکف ، سه در بزرگ چوبی به شبستان باز میشود. هر دو وضو خانه دارای پوشش گنبدی هستند. مسجد اکبریه از دو قسمت وضوخانه و شبستان تشکیل شده‌است. در حاشیه شبستان و متن محراب کاشی کاری همراه با خطوط نسخ و مزین به آیات قرآنی دیده میشود.این مسجد تاریخی در محله گابنه شهر لاهیجان واقع شده‌است.
مسجد جامع لاهیجان
مسجد جامع لاهیجان در محله میدان و در کنار بقعه چهار پادشاهان قرار دارد. این مسجد بنابر قولى یکى از قدیمترین مساجد لاهیجان است و به دستور کیا سلطان، محمد کیا در سال ۸۹۳ هجری قمری در مکان آتشکدهاى قدیمى بنا شده است. مسجد در سالهاى ۱۳۳۱ و ۱۳۷۰ هجری شمسی بازسازى و توسعه یافته است. در طرف غربى مسجد، مدرسهاى متصل به مسجد قرار دارد. در این مدرسه چاهى است که میگویند امام حسن علیهالسلام از آن چاه براى وضو ساختن آب کشیده است. مردم پول و طلا در چاه میاندازند و بر لبه آن شمع روشن میکنند.
بقعه امیرشمس الدین لاهیجان
امیر شمس الدین لاهیجی استاد شاه اسماعیل اول در دوران سکونت وی در لاهیجان است که پس از به قدرت رسیدن شاه اسماعیل صفوی ,امیرشمس الدین آن استاد بزرگ را به مقام وزارت خود انتخاب نمود اما پس از مدتی وی از این مقام انصراف داده و به لاهیجان برگشت. پس از مرگ امیر شمس الدین، شاه اسماعیل بر مزارش بارگاهی به غایت زیبا ساخت.
تالاب سوستان
این تالاب به دلیل اقلیم مناسب ، آب شیرین ، پوشش گیاهی و مواد غذایی مناسب، زیستگاهی برای پرندگان و آبزیان گوناگون است .همچنین دسترسی مناسب , محوطه سرسبز و دلنشین , مناظر بکر و وحشی , فضاهای گردشگری جالبی را پدید آورده که میتواند مورد توجه مسافرین و توریست ها واقع شود.
راههای متفاوت با چشم اندازهای متنوعی برای رسیدن به این تالاب وجود دارد ، ولی کوتاهترین مسیر را میتوان از میدان دانشگاه آزاد به سمت روستای سوستان و این تالاب طی نمود. میدان تربیت معلم به سمت سوستان نیز مسیر مناسبی برای طی کردن این مسیر می باشد.
تله کابین
تله کابین احرار لاهیجان به عنوان یکی از تله کابین های مدرن ایران محسوب میشود زیرا دارای سیستم کششی هیدرولیک ، کنترل کاملاً خودکار ، دارای سیستم چشمی تنظیم حرکت و اندازه گیری فاصله بین کابینها ، دارای فیوز چک کننده قرار گرفتن صحیح کابل روی دکل ، دارای یک موتور و 3 سیستم اضطراری مجزا از برق در صورت بروز مشکل و در نهایت دارای ژنراتور برق اضطراری است
از مزایای تله کابین احرار لاهیجان می توان نزدیکی به مرکز استان ، عدم محدودیت زمانی برای برگشت و ارتفاع مناسب که مناظر زیبایی از استخر لاهیجان و کل شهر را می توان در یک نگاه شاهد بود .
گردآوری و نوشته: معین شعبانی کامران
