راه بلد

باستان شناسان، قدیمی ترین دست ساخته های سنگی بشر را مربوط به 800 هزار تا یک میلیون سال قبل از اطراف کشف رود خراسان رضوی ، کشف کرده اند .

28 مرداد مصادف بود با اولین سالگرد کسب عنوان مشهد، شهر جهانی صنایع دستی گوهر سنگ ها در سال 1395 (2016 م) که طی مراسم ویژه ای و با حضور رئیس شورای جهانی صنایع دستی منطقه آسیا و اقیانوسیه و دیگر اعضای این شورا، معاون رئیس جمهور و رئیس سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری کشور، استاندار خراسان رضوی و مدیر کل میراث فرهنگی استان، شهردار مشهد و جمعی از فعالان ، هنرمندان و صنعتگران صنایع دستی استان، جشن ویژه ی این عنوان مهم، برگزار و بصورت رسمی لوح این شهر جهانی به مدیر کل میراث فرهنگی خراسان رضوی و شهردار مشهد اعطا شد.

در اوایل اسلام، ولایت توس شامل چهار شهر بوده است. مشهد همان نوغان بوده که هم اکنون یکی از محله های قدیم مشهد است. طرقبه، تروغبذ بوده، از شهر رادکان چیزی جز یک روستا و بنای تاریخی میل رادکان برجای نمانده و از شهر طابران که در آن زمان آبادترین شهر این ولایت بوده، بنای تاریخی هارونیه، ارگ و باروی قدیمی شهر و در دوره ی معاصر با ساخت آرامگاه فردوسی، این بناها را در دل خود جای داده است. کشف رود، رودخانه ای فصلی است که در ابتدای ورود به سایت موزه شهر طابران توس، قرار دارد. مشاهیری همچون فردوسی، امام محمد غزالی، خواجه نصیر الدین طوسی و ... که به حدود 400 تن می رسند در شهر طابران «شهر توس فعلی» متولد شده اند.

پس از شهادت امام رضا (ع) و برچیده شدن حکومت عباسیان، از آبادانی شهر طابران کاسته و بر آبادانی و شکوفایی نوغان «مشهد فعلی» افزوده شد و با ساخت بارگاه ملکوتی امام رضا (ع) روز به روز بر جمعیت و رشد آن افزوده شد و هم اکنون مشهد ، بزرگترین کلان شهر مذهبی ایران ، یکی از بزرگترین شهرهای مذهبی جهان و دومین شهر بزرگ ایران ، بعد از تهران است .

دریافت دو عنوان جهانی پیاپی در سال 2016 م شهر جهانی صنایع دستی گوهر سنگ ها و در سال 2017 م پایتخت فرهنگی جهان اسلام ، دلیل روشنی بر اهمیت شهر مشهد است .

مشهد به عنوان مرکز استان خراسان رضوی دارای پتانسیل ها و زیر ساخت های زیادی در حوزه صنایع سنگین ، گردشگری ، حمل و نقل و معادن و ذخایر گوهر سنگ ها دارد

ایران جزو یکی از 10 کشور جهان به لحاظ دارا بودن گوهر سنگ ها است و نیمی از سنگ های قیمتی جهان ، در ایران وجود دارد . خراسان رضوی دارای 764 معدن و 46 نوع ماده معدنی دارای بهره برداری است و از قدیم الایام ، بخاطر داشتن ذخایر گوهر سنگ ها مطرح بوده است .

از مجموع انواع گوهر سنگ های شناسایی شده در ایران ، حداقل 22 نوع آن در خراسان رضوی وجود دارد که مشهد را با توجه به ظرفیت های ذکر شده ، تبدیل به یکی از بزرگترین کانون های داد و ستد ، سنگ های قیمتی در ایران و جهان و به عنوان قطب سنگ های قیمتی در ایران ساخته است و وجود خوشه صنعتی جواهرات و دبیرخانه کانون هماهنگی دانش ، صنعت و بازار و سنگ های قیمتی در ایران ، اهمیت مشهد را بیشتر نموده است .بررسی ها ، نشان می دهند که بیش از 85% واحدهای تراش ، تولید ، فروش و صادرات سنگ های قیمتی کشور ، در مشهد وجود دارند . در مشهد سنگ های نیمه قیمتی نیز از اهمیت ویژه ای برخوردار است . سنگ معروف به هرکاره که ساخت انواع ظروف سنگی و تزئینی ، بویژه دیگ های سنگی « دیزی سنگی » را در خود ، نمایان کرده ، معادن آن صرفاً در اطراف مشهد وجود دارد .مشهورترین نوع گوهر سنگ خراسان رضوی ، سنگ فیروزه نیشابور است به طوری که کارشناسان آن را مرغوب ترین نوع در جهان می دانند .

تحقیقات و پژوهش های صورت پذیرفته نشان دهنده ی این است که کشف سنگ فیروزه در خراسان رضوی به بیش از 5500 سال قبل بر می گردد و حتی در کاوش های باستان شناسی انجام شده در سایت موزه ی شادیاخ نیشابور هم ، این سنگ یافت شده است .

پادشاهان فیروزه را سنگ آرزوهای خود می دانستند و معمولاً یکی از هدایایی که بین آنها رد و بدل می شد ، همین فیروزه بود . یکی از نمونه های بارز آن ، سردیس تمام فیروزه ای آتوسا ، دختر کوروش هخامنشی است که مربوط به قرن پنجم پیش از میلاد بوده ، در تخت جمشید کشف گردیده و هم اکنون در موزه ملی ایران نگهداری می شود .کشورهای ایران ، آمریکا ، مصر و افغانستان ، مهم ترین صادرکنندگان فیروزه در جهان هستند .

علاوه بر خراسان رضوی ، در استان های کرمان ، و سمنان هم ذخایر فیروزه وجود دارد . حکیم ابوالقاسم فردوسی ، در شاهنامه و دیگر دانشمندان ایرانی در نوشتارهای خویش از فیروزه نام برده اند . مهم ترین معدن فیروزه ایران در روستای معدن حدود 25 کیلومتری شهر فیروزه و 55 کیلومتری نیشابور قرار گرفته ، که مرغوب ترین فیروزه ی جهان به شمار می رود . تولید میانگین سالیانه ی این معدن به 30 تن سنگ فیروزه با عیار 15 تا 20% می رسد و در مجموع 9 هزار تن ذخیره دارد . از هر تن سنگ ناخالص فیروزه ، بین 8 تا 10 کیلوگرم فیروزه ی خالص بدست می آید . این فیروزه به قدری در جهان مشهور است که آن را معیار محک و سنجش میزان مرغوبیت ، تمام فیروزه های دنیا می دانند  .

در خراسان رضوی دیگر سنگ ها و کانی های قیمتی وجود دارد . همچون طلا ، کرندوم ، الماس ، سافیر ، آکوامارین ، دمانئوئید ، بریل ، آگات ، روئیل ، گارنت ، اوپال ، کوارتز ، آراگونیت ، ژاسپر ، آمتیست ، تورمالین ، آزرویت ، کریزوکولا که در شهرهای مشهد ، بجستان ، نیشابور ، قوچان ، سبزوار ، فریمان ، تایباد و گناباد شناسایی شده است .کشف کرندوم در خراسان رضوی به قدری اهمیت دارد که کارشناسان ارزش آن را 14 برابر طلا دانسته اند .

و اما با این همه ظرفیت های برشمرده شده در خراسان رضوی و بویژه مشهد چه باید کرد که علاوه بر ماندگاری و تثبیت عنوان جهانی گوهر سنگ ها به اشتغال زایی و توسعه صادرات کمک کرد . آموزش زیر بنای تمامی امور است . بایستی آموزش بهره برداری و تراش سنگ های قیمتی در رأس امور قرار بگیرد ، از روشهای صحیح استخراج گوهر سنگ ها ، به منظور استفاد ه بهینه از منابع استفاده شود.

آموزش ءشناخت و بهره برداری از دبستان شروع گردد ، رشته های دانشگاهی بصورت تخصصی ایجاد شود . از ظرفیت تمام دستگاه های اداری ، فعالان این حوزه ، صنعتگران و هنرمندان بهره گیری بشود و از خام فروشی جداً پرهیز گردد ، از ورود سنگهای بدلی چینی ، جلوگیری گردیده و در سبد سوغات مشهد و سوغات زیارتی ، گوهر سنگ ها ، تعریف بشوند . سنگهای قیمتی برندسازی بشوند ، در حوزه معرفی و آموزش ، سایت های اینترنتی به چند زبان ایجاد شوند ، فرصت سرمایه گذاری برای سرمایه گذاران به سهولت فراهم گردد . نام گوهر سنگ ها در شهر نمود داشته باشد و اِلمان های ویژه گوهر سنگ ها در میادین ، معابر و محل های عبور و مرور ، ساخته و نصب گردند ، جشنواره ی فروش گوهر سنگ ها در طول ایام سال برگزار گردد . حداقل یکی از میدان های مهم شهر مشهد به نام گوهر سنگ ها ، نام گذاری شود . بازارهای هدف فروش در داخل و خارج از کشور بازبینی و باز تعریف شود  .

تراش و تولید گوهر سنگ ها در مشاغل خانگی که هزینه ی کمتری دارد ، جای خود را پیدا کند ، قوانین صادرات برای صادرکنندگان ، تسهیل پیدا کند ، موزه تخصصی گوهر سنگ ها تاسیس شود .

شورای عالی گوهر سنگ ها که قبلاً به وزارت صنعت ، معدن و تجارت پیشنهاد شده به زودی تشکیل گردد ، از فرصت 30 میلیون زائر و گردشگر و توریست که در سال به مشهد می آیند به خوبی استفاده گردد و مشهد که قطب گردشگری مذهبی ایران است و افزون بر جذب و ماندگاری گردشگر و با توجه به دیگر ظرفیت های جذب گردشگران در حوزه میراث فرهنگی وجود دهها موزه و آرامگاه های مشاهیر و اکوتوریسم ، می تواند به قطب ژئو توریسم ایران هم تبدیل گردد.