مسافرت همراه با منافع معنوی و روحی با هزینه همراه است. در بسیاری از مواقع، افراد کمبود نقدینگی یا نداشتن پول را دلیل اصلی سفر نرفتن بیان می کنند. البته هر مسافرتی نیازمند پول است؛ لیکن موضوعی که در این مطلب درباره آن می گوییم، تفاوت محاسبات افراد از هزینه ها و منافع سفر و همچنین تفاوت در نگاه به هزینه های سفر از جنبه اقتصادی و حسابداری است.
استفاده افراد از کالاها و خدمات، یک عایدی ذهنی در پی دارد که در علم اقتصاد به آن مطلوبیت گفته می شود. وقتی فردی کالایی را مصرف یا استفاده می کند، مطلوبیتی به دست می آورد. مطلوبیتی که از استفاده کالا به دست آمده است.
مسافرت موجب احساس رضایت خاطری می شود که در میان افراد متفاوت است. ممکن است یک گروه چند نفره با یکدیگر به مسافرت بروند، غذای یکسانی بخورند، در فضای یکسانی حضور داشته باشند و به بازی های یکسانی مشغول شوند، لیکن احساس رضایت خاطر متفاوتی داشته باشند. میزان احساس رضایت خاطر افراد از مسافرت، بستگی به شرایط فرد، سلیقه و ترجیحات او دارد. حتی ممکن است فردی به سفر برود، اما نه تنها مطلوبیتی کسب نکند، بلکه آزرده خاطر شود و از سفر لذت ببرد.
بنابراین منافع مسافرت بستگی به شرایط بسیاری دارد که بخش زیادی از آن به فرد و روحیات او ربط دارد.
همان طور که در ابتدای مطالب بیان شد، منافع یک مسافرت، مطلوبیتی است که فرد به دست می آورد. براساس شرایط، ترجیحات، سن، سلیقه و... انتخاب فرد در کثرت مسافرت رفتن، نحوه مسافرت رفتن و طول مدت و کیفیت انجام آن متفاوت است. لیکن درنهایت منافع فرد با هزینه های اقتصادی مسافرت مقایسه می شود.
تفاوت در هزینه های حسابداری و اقتصادی با مفهومی به نام «هزینه فرصت» ارتباط پیدا می کند. در تعریف اقتصادی، به هزینه از دست رفتن بیشترین منافع یک فرصت برای پرداختن به یک فرصت دیگر، هزینه فرصت گویند. زمانی که فرد با چند انتخاب مواجه است، انتخاب هرکدام، موجب انتخاب نشدن سایر فرصت ها می شود.
بالاترین ارزشی که فرد به دلیل انتخاب گزینه دیگر به دست نمی آورد، هزینه فرصت نام دارد؛ برای مثال اگر فردی دو مکان مختلف برای مسافرت در پیش داشته باشد، در مجموع با سه انتخاب مواجه است. اولین انتخاب، مسافرت نرفتن و ادامه فعالیت اقتصادی است که منافع و هزینه های مادی خود را دارد. البته فرد از لذت مسافرت نیز بی بهره است.
در انتخاب دوم و سوم نیز مسافرت هزینه هایی از جمله هزینه سوخت و استهلاک خودرو (در صورت داشتن خودرو شخصی)، هزینه اسکان و... را در پی دارد.
اینکه فرد مکانی در نزدیکی محل زندگی خود انتخاب کند و هزینه سوخت کمتر و احتمالا هزینه اسکان بیشتری بپردازد یا با انتخاب مسیر طولانی تر هزینه اسکان را کنترل کند؛ به سلیقه او بستگی دارد. همچنین اینکه فرد ماجراجو یا به اصطلاح ادبیات اقتصادی، ریسک پذیرتر باشد و به دنبال آشنایی با فضاهای جدیدتر، یا فردی محتاط تر باشد و بخواهد تجربه شیرین گذشته را تکرار کند، تمام این موارد در احساس رضایت فرد و در نتیجه، انتخاب مقصد و نحوه انجام مسافرت تاثیر دارد.
همان طور که برای خرید یک کالا فرد اقدام به معاوضه مطلوبیت می کند که در آن مطلوبیت یک واحد پول را از دست داده و مطلوبیت کالای خریداری شده را کسب می کند، سفررفتن و نرفتن نیز تفسیر می شود. درواقع پول واجد مطلوبیت است و فرد زمانی اقدام به معامله می کند که مطلوبیت کالایی که می خرد بیش از مطلوبیت پولی باشد که از دست می دهد.
براین اساس زمانی فرد به مسافرت می رود که مطلوبیت احتمالی آتی (زیرا هنوز محقق نشده) از مطلوبیت هزینه ها بیشتر باشد. در انتخاب بین دو مکان مختلف نیز، فرد براساس ترجیحات خود و مطلوبیت هرکدام، بهترین گزینه را انتخاب می کند.
نکته مهم این است که بعد از انتخاب یک گزینه، بالاترین مطلوبیتی که فرد بابت انتخاب سایر گزینه ها به دست نیاورده، هزینه فرصت وی محسوب می شود. بدیهی است اگر فرد تنها یک انتخاب داشته باشد، هزینه فرصتی نخواهدداشت. با این تفاسیر فرد زمانی انتخابی عقلایی انجام داده که منافع حاصل از انتخاب از هزینه فرصت موجود بیشتر باشد.
حال اگر با این رویکرد مسافرت رفتن ارزیابی شود، مزایا و منافع و هزینه های سفر متفاوت خواهدبود. با توجه به اینکه در اقتصاد فرض می شود تمام افراد عقلایی هستند، پس لزوما فرد انتخابی انجام می دهد که ارزش بیشتری از هزینه فرصت برای وی در پی داشته باشد. لیکن باید هزینه های اقتصادی سفر را با مزایای آن مقایسه کرد. در مقایسه هزینه های حسابداری که عملا پرداخت می شود، با احساس رضایت خاطر فرد، هزینه فرصت را به عنوان بخشی از هزینه ها نادیده گرفته ایم.
در صورت احتساب هزینه فرصت، افراد متوجه می شوند که هزینه یک مسافرت صرفا پولی نیست که پرداخت شده است، بلکه شامل مطلوبیت از دست رفته نیز می شود. بنابراین وقتی بدانیم هزینه های مسافرت بیشتر است، با حساسیت بیشتری به انتخاب مسیرها، تعداد روزهایی که به مسافرت می رویم و... اقدام می کنیم.
ناگفته پیداست با لحاظ کردن این موارد، احتمالا در مسافرت ها کمتر در ترافیک می مانیم؛ چون با افزایش هزینه های اقتصادی سفر و لحاظ کردن ساعاتی که در ترافیک جاده ای بوده ایم، ضمن توجه به محل مسافرت خود مطلوبیت بیشتری برای خود و خانواده به ارمغان می آوریم.
