سفر به شما این امکان را می‌دهد که برای مدتی از فشارهای روانی و جسمی خود دور بمانید و آنها را کاهش دهید، اما ناآشنایی با شرایط بهداشتی شهر یا کشور مقصد و راه‌های پیشگیری از بروز بیماری حین سفر می‌تواند شیرینی مسافرت را به تلخی تبدیل کند.
از آفتابسوختگی و گزش حشرات گرفته تا مسمومیت‌های غذایی، اسهال مسافرتی و عفونت‌های تنفسی، مسافران از لحاظ بهداشتی و سلامت با مسائل مختلفی روبرو هستند. این بیماری‌ها می‌توانند از لحظه شروع مسافرت تا ماه‌ها بعد از اتمام آن بروز پیدا کنند. اگرچه مراجعه به متخصصان در رشته‌های مختلف پزشکی از جمله قلب و عروق، دیابت، ریه و... می‌تواند در پیشگیری از بیماری طی سفر نقش بسیار مهمی داشته باشد، اما یک رشته پزشکی وجود دارد که به‌طور اخص به مسائل بهداشتی و سلامت مرتبط با سفر می‌پردازد.
«طب مسافرتی» با معاینه مسافران و آموزش روش‌های خودمراقبتی به آنها، میزان تلفات و روزهای از دست رفته حین سفر را به حداقل می‌رساند.
متخصصان این طب با در نظر گرفتن وضعیت سلامت، سن و جنس افراد، شرایط سفر، مسیر حرکت، آب و هوای مقصد، محل اسکان، ساعت خواب و بیداری، شیوه تغذیه، بیماری‌های شایع در مقصد و... نکات لازم را به آنها یادآور می‌شوند.
1. اگر حین سفر دچار حالت تهوع می‌شوید...
بیماری حرکت یکی از اختلالات مربوط به سفر است که بر اثر تغییرات ایجادشده روی مویرگ‌های خونی منطقه حلزونی گوش ایجاد می‌شود. بسیاری از افراد زمانی که در وسیله نقلیه قرار می‌گیرند به‌دلیل عدم انطباق اطلاعات دریافتی از گیرنده‌های چشم و منطقه حلزونی گوش دچار حالت تهوع و استفراغ می‌شوند. برای کاهش این علائم در سفرهای هوایی ترجیحا صندلی فرد باید روی بال هواپیما قرار داشته باشد زیرا در این ناحیه، حرکات هواپیما و تربیولنس‌های هوایی کمتر احساس می‌شوند.
این افراد همچنین باید در کل زمان پرواز کمربند خود را بسته نگه دارند. کاهش استرس، نوشیدن مایعات زیاد قبل از پرواز و خودداری از مصرف قهوه، چای، نوشابه‌های گازدار و مواد نفاخ نیز می‌تواند کمک‌کننده باشد. اگر علائم بیماری غیرقابل‌کنترل باشند، فرد می‌تواند با مشورت پزشک از داروهای ضدتهوع مثل دیمن‌هیدرینات، پرومتازین و متوکلوپرامید استفاده کند. توجه داشته باشید مصرف متوکلوپرامید برای بیماری حرکت در کودکان توصیه نمی‌شود. این بیماری معمولا با گذشت زمان و افزایش تعداد سفر برطرف می‌شود. در زمان قدیم که استفاده از وسایل نقلیه به اندازه امروز مرسوم نبود، بیماری حرکت بسیار بیشتر دیده می‌شد.
2. اگر دچار بیماری قلبی- عروقی هستید...
افرادی که جراحی قلب باز داشته‌اند، تا 3 هفته بعد از عمل حق مسافرت ندارند. اگر این افراد به دنبال جراحی دچار مشکل تنفسی یا ناراحتی ریوی شده باشند، این محدودیت به 6 هفته می‌رسد. کسانی که سکته قلبی کرده‌اند نیز معمولا تا 2 هفته حق پرواز ندارند. حال اگر همین افراد بر اثر سکته دچار شوک یا نارسایی قلبی شده باشند تا 8 هفته بعد از کنترل علائم خود نباید سوار هواپیما شوند. افرادی که آنژیوپلاستی کرده و در رگ خود استنت یا فنر قرار داده‌اند هم 1 تا 2 هفته اجازه سفر با هواپیما ندارند.
بیمارانی که دچار نارسایی قلبی، گرفتگی عروق، آنژین و درد قلبی و فشارخون بالا هستند باید حتما قبل از سفرهای هوایی با پزشک مشورت کنند و بیماری خود را تحت‌کنترل درآورند. ارتفاع برای این افراد بسیار مهم است. اگر هواپیما از 6 تا 8 هزار پا بالاتر پرواز کند، این افراد دچار مشکل می‌شوند. به‌طور کلی، اگر فرد در راه رفتن عادی یا بالا رفتن از پله (20 عدد پله با ارتفاع 12 تا 15 سانتی‌متر) دچار تنگی‌نفس یا درد قفسه‌سینه می‌شود باید بداند در پرواز نیز دچار مشکل خواهد شد.
3. اگر قصد سفر با نوزاد یا کودک دارید...
بعضی از کودکان با قرار گرفتن در هواپیما تا پایان پرواز گریه و بی‌قراری می‌کنند. خیلی از این کودکان دچار عفونت گوش میانی یا سینوزیت هستند و به‌دلیل آن در هواپیما درد شدیدی را تجربه می‌کنند. این وضعیت برای بزرگسالان نیز پیش می‌آید، اما سطح تحمل آنها از کودکان بالاتر است.
در بعضی موارد حتی این درد منجر به شوک وازوواگال و سنکوب در کودک یا نوزاد می‌شود و جان او را می‌گیرد، بنابراین لازم است حتما عفونت‌های گوش و سینوزیت قبل از پرواز تحت‌درمان کامل قرار بگیرند. لازم به ذکر است نوزادان تا 7 روز و ترجیحا 14 روز بعد از تولد نباید سفر هوایی داشته باشند.
4. اگر دارای شکستگی و گچ‌گرفتگی هستید...
افرادی که دارای شکستگی و گچ‌گرفتگی هستند باید حتما با پرونده جراح ارتوپد و عکس رادیولوژی به پزشک طب مسافرتی مراجعه کنند تا پرونده‌شان تایید و به سفارتخانه فرستاده شود. در غیر این صورت در فرودگاه با مشکل مواجه خواهند شد. اگر این پرونده مورد تایید سفارتخانه قرار نگیرد، فرد به یکی از مراکز پزشکی مورد تایید سفارتخانه ارجاع داده می‌شود تا پیگیری‌های لازم را انجام دهد.
5. اگر باردار هستید...
خانم‌های باردار در هر زمانی مجاز به مسافرت هوایی نیستند. بهترین زمان برای سفر 3 ماهه دوم بارداری است. مسافرت با هواپیما در 3 ماهه اول و 3 ماهه آخر، به‌خصوص بعد از هفته 36 بسیار خطرناک است. علاوه بر این، صندلی خانم باردار باید در ردیف وسط راهروی هواپیما باشد.
متاسفانه در ایران اغلب آژانس‌های هواپیمایی هنگام فروش بلیت به این موضوع توجه نمی‌کنند و سوالی درمورد باردار بودن یا نبودن خانم‌ها نمی‌پرسند. سفرهای زمینی نیز اگر بیش از 2 تا 4 ساعت طول بکشند به افراد باردار توصیه نمی‌شوند، به‌خصوص اگر مسیر ناهموار باشد.
6. اگر از اسهال و ناراحتی گوارشی رنج می‌برید...
شایع‌ترین بیماری مسافرتی در حال حاضر گاستروانتریت (التهاب معده و روده) و اسهال مسافرتی است. تقریبا نیمی از مسافران حداقل 1 بار این بیماری را طی سفر تجربه می‌کنند. اسهال مسافرتی از اهمیت بالایی برخوردار است و باید به‌موقع درمان شود.
در غیر این صورت با دفع آب و الکترولیت‌های بدن ممکن است جان فرد را به خطر بیندازد. اسهال‌های مسافرتی می‌توانند بر اثر عوامل مختلف عفونی، سمی یا فانکشنال (عملکردی) ایجاد شوند. اسهال صرف‌نظر از عامل ایجاد‌کننده آن باید در ابتدای امر به صورت علامتی تحت‌درمان قرار بگیرد تا به سرعت آب و الکترولیت‌های بدن تامین شود.
در ادامه نیز با مشخص شدن عامل اسهال می‌توان به رفع آن پرداخت. باید توجه داشت گروهی از افراد هنگام سفر یا حین برنامه‌ریزی برای سفر دچار تنش‌های عصبی و اضطراب می‌شوند و علائم گوارشی مثل اسهال را تجربه می‌کنند. آنها معمولا با اتمام سفر به حالت قبل باز‌می‌گردند و بهبود می‌یابند.
در این موارد لازم است فرد با روان‌شناس مشورت داشته باشد. در گذشته برای این حالت از اصطلاح «هوا به هوا شدن» نیز استفاده می‌کردند.
درواقع، تغییر اقلیم یکی از علل اسهال غیرعفونی است. در پیشگیری از اسهال مسافرتی دو عامل نقش اساسی ایفا می‌کنند؛ شستشوی دست و تغذیه بهداشتی. شستشوی مرتب دست نه‌تنها از اسهال، بلکه از انتقال بسیاری از بیماری‌های واگیردار جلوگیری می‌کند. در رابطه با تغذیه نیز توصیه می‌شود حین سفر از رستوران‌های نامطمئن خرید نکنید و از مصرف سبزیجات کنار غذای رستوران یا غذای آماده بپرهیزید، مگر اینکه آن را به شخصه تهیه کرده و شستشو داده باشید. مصرف خوراکی‌هایی که کنار جاده به فروش می‌رسند مثل لواشک هم می‌تواند با خطر بیماری همراه باشد.
در مورد چشمه‌ها نیز باید بسیار دقت کرد. اگرچه ممکن است آب یک چشمه تمیز و پاک به نظر برسد، اما احتمال دارد این آب در مسیر خود آلوده شده باشد. پس بهتر است از مصرف آب‌های نامطمئن خودداری کنید.وهستانی و شرایط اتومبیل نامناسب باشد.
7. اگر قصد سفر به مناطق گرمسیری دارید...
سفر به مناطق گرمسیری مثل آفریقا و عربستان ملاحظات خاص خود را دارد. یکی از مسائل مهم در این مناطق بحث دمای هوا و گرماست. تابش شدید خورشید در این مناطق افراد را در معرض خطر آفتابسوختگی قرار می‌دهد.
دمای بالای هوا احتمال فساد مواد غذایی و به دنبال آن، مسمومیت‌های گوارشی را نیز افزایش می‌دهد. مساله دوم، بیماری‌های ناشی از گزش‌ها هستند که مالاریا در راس آنها قرار دارد. توصیه می‌شود برای آشنایی با راه‌های پیشگیری از بیماری در این مناطق، قبل از سفر با متخصص طب سفر مشورت کنید.
8. اگر دچار مشکلات اسکلتی- عضلانی هستید...
افرادی که دچار کمردرد هستند، ممنوعیتی برای سفر ندارند، اما بهتر است قبل از سفر به متخصص مراجعه کنند و با ورزش‌های مخصوص، وضعیت کمر خود را بهبود بخشند. اگر کمردرد شدید باشد یا بیمار نیاز به جراحی داشته باشد، نباید سفر کند. به‌طور کلی، افرادی که دچار مشکلات اسکلتی-عضلانی هستند باید قبل از سفر از روش‌های توانبخشی یا بازتوانی بهره بگیرند.
این افراد در سفر حج لزومی به انجام تمام مناسک حج ندارند. برای مثال فردی که از صندلی چرخدار استفاده می‌کند با حضور میان جمعیت نه‌تنها خود را در معرض خطر قرار می‌دهد، بلکه می‌تواند باعث زمین خوردن افراد دیگر شود یا فردی که آرتروز شدید دارد، با فشار آوردن به مفاصل خود احتمال زمین خوردن را بالا می‌برد، بنابراین توصیه می‌شود افراد براساس توانایی‌ها و مقدورات خود اعمال حج را انجام دهند. خداوند نیز بیشتر از توان انسان از او انتظار ندارد.
9. اگر قصد سفر به مناطق کوهستانی دارید...
در مناطق کوهستانی و ارتفاع بالاتر از 3 هزار و 500 متر، بعضی از افراد با پدیده «کوه‌گرفتگی» یا «ارتفاع‌زدگی» مواجه می‌شوند. این حالت که بر اثر کاهش میزان اکسیژن و افزایش هموگلوبین خون ایجاد می‌شود با علائمی مانند تنگی‌نفس، سردرد، بی‌حالی و... همراه است. افراد مسن و مبتلایان به بیماری‌های ریوی و قلبی-عروقی ممکن است در این وضعیت دچار مشکلات حیاتی شوند. این افراد باید بلافاصله به ارتفاع پایین برگردند و اکسیژن کمکی دریافت کنند.
به‌طور کلی، توصیه می‌شود افراد مسن قبل از کوهنوردی و سفر به مناطق مرتفع از لحاظ شمارش سلول‌های خونی (CBC) بررسی شوند. همچنین اگر فرد سابقه کوهنوردی نداشته باشد باید این ورزش را از ارتفاع کم آغاز کند و به‌تدریج در ارتفاع بالاتر قرار بگیرد.
10. اگر سن شما بالای 60 است
طب مسافرتی برای سفرهای بین‌المللی در سنین زیر 35 سال، 35 تا 60 سال و بالای 60 سال پروتکل‌های خاصی دارد. افراد بالای 35 سال برای سفر به مناطقی مانند عربستان و انجام حج لازم است نوار قلب بگیرند و از لحاظ شمارش سلول‌های خونی و قندخون بررسی شوند.
افراد بالای 60 سال علاوه بر این آزمایش‌ها باید حتما از نظر میزان اوره و کراتینین خون و همچنین بیماری‌های قلبی-عروقی و ریوی، ناتوانی‌های جسمی و بیماری‌های عضلانی-اسکلتی بررسی شوند و از قفسه‌سینه عکس بگیرند. این افراد با صلاحدید پزشک ممکن است به آزمایش‌های بیشتری قبل از سفر نیاز داشته باشند.
11. اگر سنگ کلیه دارید...
سنگ کلیه ممنوعیتی برای پرواز ندارد، اما افراد مبتلا به آن باید حتما حین سفر، به‌خصوص در هوای گرم به اندازه کافی آب و مایعات مصرف کنند تا دچار کم‌آبی نشوند. این افراد بهتر است قبل از سفر به متخصص اورولوژی مراجعه کنند و در صورت نیاز سنگ‌شکنی انجام دهند. البته سنگ‌شکنی و کلیه اعمال بزرگ و مهم باید حداقل 1 ماه قبل از سفر انجام شوند. اعمال کوچک‌تر نیز باید 2 هفته با سفر فاصله داشته باشند. حتی اعمال دندان‌پزشکی بهتر است با فاصله 7 تا 10 روز از سفر انجام شوند. مبتلایان به سنگ کلیه اگر حین سفر دچار احساس درد شوند باید خیلی سریع به پزشک مراجعه و برای درمان اقدام کنند.
12. اگر سردرد یا میگرن دارید...
افرادی که از سردرد و میگرن رنج می‌برند باید توجه داشته باشند حمل مسکن‌های حاوی کدئین، دیازپام، لورازپام و... می‌تواند آنها را در بعضی کشورها از جمله عربستان تا مرز اعدام پیش ببرد. این موضوع درمورد داروها و شربت‌های ترک اعتیاد نیز صدق می‌کند، به‌خصوص امروزه که در فرودگاه‌ها از سگ‌های پلیس نیز استفاده می‌شود. مصرف‌کنندگان این داروها باید قبل از مسافرت به متخصص طب سفر مراجعه کنند تا برای آنها پرونده تشکیل شود. در این پرونده نوع بیماری، داروهای مورد نیاز فرد، تعداد دقیق داروها و نام، برند و مشخصات دارو ذکر می‌شود. سپس پرونده به سفارتخانه فرستاده می‌شود و در صورت تایید، مهر می‌خورد.
13. اگر واکسیناسیون خود را کامل نکرده‌اید...
افرادی که قصد سفر حج دارند باید حتما قبل از سفر واکسیناسیون معمول کشور (واکسن هپاتیت و دوگانه کزاز و دیفتری) را کامل کنند. این موضوع برای سایر سفرهای خارجی نیز توصیه می‌شود. تزریق واکسن مننژیت هم برای سفر به مکه و مدینه ضروری است.
در فصول سرما باید از واکسن آنفلوانزا نیز استفاده کرد. بهترین زمان برای تزریق واکسن 2 هفته قبل از سفر است. با این حال اگر فرد این موضوع را فراموش کند، بهتر است در هر زمانی حتی در پایگاه بهداشتی فرودگاه نیز آن را تزریق کند.
توجه به مسائل بهداشتی از جمله شستشوی مرتب دست‌ها از دیگر راهکارهای موثر در پیشگیری از بیماری طی سفر حج است. استفاده از ماسک‌های مخصوص هم می‌تواند به پیشگیری از بیماری‌های میکروبی و ویروسی و عفونت‌های دستگاه تنفسی فوقانی و تحتانی کمک کند.
14. اگر از دارو استفاده می‌کنید...
افرادی که تحت‌درمان با دارو هستند باید بیش از نیاز خود در سفر دارو همراه داشته باشند. در سفر حج نیز توصیه می‌شود حداقل به اندازه 50 روز با خود دارو داشته باشید. همچنین باید داروها را در دو قسمت یا دو چمدان قرار دهید تا در صورت گم شدن یکی به دیگری دسترسی داشته باشید.
این موضوع درمورد عینک، سمعک و... نیز صدق می‌کند. علاوه بر اینها بهتر است فهرست داروها و نسخه پزشک با نام ژنریک و تجاری داروها را در کیف خود قرار دهید. بعضی از داروها مانند استامینوفن کدئین، دیفنوکسیلات و لوپرامید در بعضی از کشورها ممنوع هستند، بنابراین برای حمل آنها حتما باید از پزشک و سفارتخانه تاییدیه داشته باشید. توجه کنید حتما برند داروی ذکرشده در نسخه را از داروخانه تهیه کنید. داروهای ژنریک معمولا دارای نام‌های تجاری مختلف هستند و تهیه برند تجاری متفاوت از برند داروی مذکور در نسخه می‌تواند باعث ایجاد مشکل در فرودگاه شود.
15. اگر سابقه بیماری ریوی و تنفسی دارید...
مبتلایان به بیماری انسداد مزمن ریه، مصرف‌کنندگان سیگار و قلیان، کارگران نانوایی و سایر افرادی که در شغل خود با دود، زغال و... در تماس هستند، ممکن است در سفرهای هوایی دچار مشکل شوند، بنابراین لازم است حتما قبل از سفر با پزشک مشورت کنند. بسیاری از افراد مبتلا به بیماری انسداد مزمن ریه باید از اسپری مخصوص استفاده کنند.
گاهی استفاده از این اسپری برای آنها حکم مرگ و زندگی دارد. از آنجایی که حمل اسپری در کابین هواپیما ممنوع است، این افراد باید حتما از قبل هماهنگی‌های لازم را با حفاظت پرواز انجام دهند. همچنین باید نسخه مهرشده پزشک را به زبان فارسی و انگلیسی همراه داشته باشند و دارو و اسپری اضافی در چمدان خود قرار دهند. علاوه بر این، باید احتمال نیاز به اکسیژن را در ارتفاعات بالا در نظر بگیرند و آژانس هواپیمایی یا کاروان حج را پیش از سفر از این موضوع مطلع کنند.
افراد مبتلا به سینوزیت و حساسیت‌های فصلی نیز باید از چند هفته قبل از سفر یا حج، درمان خود را آغاز کنند تا در طول پرواز دچار مشکل نشوند. عفونت‌های ریه مثل سل و آنفلوانزا هم باید حتما قبل از پرواز به‌طور کامل درمان شده باشند. در غیر این صورت اجازه سفر هوایی به فرد داده نمی‌شود. این افراد نه‌تنها جان خود را به خطر می‌اندازند، بلکه سایر مسافران را در معرض خطر انتقال عفونت قرار می‌دهند.
