راه بلد

اینکه در کشوری اسلامی که پس از انقلابش هنوز به هیچ برند هتل خارجی با فرض اینکه نتواند با موازین شرعی و اخلاقی جامعه انطباق پیدا کند، فرصت حضور داده نشده، اعطای گواهینامه حلال به هتل های داخلی چه معنایی می تواند داشته باشد؟

این پرسش ادامه نقد سیاست های تفکر حاکم بر گردشگری کشورمان با داعیه کمک به صنعت هتلی است که متاسفانه در هر حرکتی با توهم رو به جلو از سوی متولیان، اوضاع آن آشفته تر از پیش می شود و این بار در یک تقلید کورکورانه از اعطای گواهینامه حلال به هتل ها یکی از بزرگ ترین خطاهای تاریخ خود را مرتکب می شود؛ خطایی که تداوم آن به زعم نگارنده می تواند یک خودزنی برای هتل ها در منطقه و جهان باشد.

در اینکه نیت اعطای این گواهینامه رونق گردشگری حلال و بهره مندی از منافع آن است تردیدی نیست اما اینکه چرا انجام آن در کشورمان ریسکی بزرگ محسوب می شود، نیازمند شناخت فلسفه شکل گیری آن و ورودش به ادبیات صنعت هتل جهان است.

سالیانی دراز پیش از آنکه واژه ای به نام "گواهینامه حلال" یا همان Halal Certification شکل گیرد، نخستین تجربه کشورهای ناآشنا با اسلام از کلمه "حلال"، نقش آن بر روی ویترین قصابی های محله های مسلمان نشین بود. با مرور زمان، امکان کسب درآمد از کلونی های مسلمان با توجه به جمعیت رو به افزایش آنان سبب شد تا این بار علاوه بر خود مسلمانان، کاسبان جوامع میزبان هم در پی این نشان برای جذب بازار باشند و به این ترتیب ظهور این کلمه بر روی محصولات غذایی وارداتی و یا تولیدی کشور میزبان و نیز برخی اغذیه فروشی ها و رستوران ها شکل گرفت که عموما دلالت بر فراورده های گوشتی و نوشیدنی های غیرالکلی داشت.

تجربه موفق در کسب درآمد با نشان "حلال" به ویژه در رستوران ها از یک سو و اقتصاد رو به رشد جوامع مسلمان خاصه در کشورهای عربی که حالا امکان گشت و گذار بیش تری را به آنان می داد، سبب شد تا فعالان صنعت مهمان نوازی هم در پی جذب بیش تر این بازار برآیند. از همین روی، نشان حلال فراتر از سردر رستوران هتل ها به درون مینی بار اتاق ها رفت و علاوه بر این سعی شد تا رفع نیاز مسلمانان در طول مدت اقامت مانند نمازخانه، سبک متفاوت دستشویی ها و وجود قبله نما و سجاده و قرآن در اتاق ها با عنوان Halal-friendly services نیز در دستور کار برخی هتل ها قرار گیرد. اما صرفا انجام همه این تمهیدات تضمینی برای کسب درآمد هتل ها نبود و حالا نیاز بود تا این خدمات به شکلی مناسب به بازار سفر مسلمانان معرفی گردد.

همین نیاز سبب شد تا برخی کشورهای اسلامی با اتکا به موفقیت "گواهینامه حلال" در مواد غذایی، در پی ایجاد ساختاری لازم با تشکیلاتی منسجم گردند تا بدین ترتیب نوع دیگری از "گواهینامه حلال" برای هتل ها شکل گیرد؛ گواهینامه ای که فراتر از رعایت اصول اعتقادی مسلمانان درباره مواد غذایی، نیازهای اقامتی آنان را نیز پوشش می داد و از سوی دیگر هتل های دارای این گواهینامه را نیز بر اساس خدمات شرکت صادر کننده گواهینامه در سایت هایی همچون Crescentrating.com، Halaltrip.com و یا halalbooking.com و غیره به بازار معرفی می کرد.

اما از آنجا که هر هتلی به دلایل مختلف قادر به رفع تمامی نیازها نبود و یا اساسا نیازی به معرفی خود به صورت هتلی تماما اسلامی نمی دید، سبب شد تا همین گواهینامه یا نشان نیز از سوی صادرکنندگان آن طبقه بندی های مختلفی را شامل شود. به طور مثال، Salam Standard به عنوان نخستین مرجع آنلاین سفرهای مسلمانان در جهان با مرکزیت مالزی، برای صدور این گواهینامه سه طبقه بندی برنز، نقره و طلایی را بر اساس امکانات هتل ها در رفع نیاز مسلمانان پیش بینی کرد.

بدون نیاز به توضیح بیش تر درباره اختلاف این طبقه ها، هویت شرکت های صادرکننده این دسته از گواهینامه ها، ضوابط و معیارها و هزینه های انجام آن، پیداست که در این داستان "چرخه مالی" حکم اتصال شرکت های صادر کننده گواهینامه حلال بر اساس تجربیات و بیش تر از آن هویت اسلامی شان از یک سو و از سوی دیگر نیاز هتل ها به معرفی به بازار سفر مسلمانان با توجه به موقعیت جغرافیایی و یا نیاز به تمایز با توجه به فعالیت سایر هتل های منطقه است؛ چرخه مالی عظیمی که حجم آن برای سال 2020 بیش از 233 میلیارد دلار پیش بینی شده است که تقریبا 25 درصد درآمد گردشگری جهان را شامل می شود. بر همین اساس زنجیره های بزرگ هتل هم درصدد تکمیل تنوع دارایی خود برآمدند که هتل پنج ستاره ماریوت به عنوان یک شرکت هتلی امریکایی با نشان حلال در پایتخت فیلیپین از آخرین نمونه های آن است.

حال باید پرسید بر اساس کدام نیاز، هتل های کشورمان نیازمند گواهینامه حلال می باشند؟ آیا تا پیش از این خدمات آنان منطبق با نیاز مسلمانان نبوده است؟ آیا تصویر کشور ما در ذهن جهانیان، کشوری خارج از دنیای اسلام است؟ آیا شباهتی بین فضای گردشگری ما با مالزی و امثالهم وجود دارد که به رغم حاکمیت فضای اسلامی بر جامعه، هتل ها مستقل عمل می کنند تا لازم باشد تا برخی هتل ها با دریافت این گواهینامه تمایز خود را از سایر هتل ها نشان دهند؟ آیا تفاوتی بین نیاز مسلمانان داخلی با خارجی وجود دارد که باید آنرا با گواهینامه حلال نشان داد؟ و یا اساسا تا به امروز عدم موفقیت ما در بهره مندی از بازار گردشگری حلال، نبود این نشان برای هتل هایمان بوده است؟

بدون تعارف باید گفت که صدور این گواهینامه برای هتل های کشور تنها منفعت صادرکننده را به همراه دارد و نه تنها سودی را متوجه هتل ها نمی کند بلکه با زیر سوال بردن سابقه فعالیت آنان در طی تاریخ بعد از انقلاب که همواره زیر سایه قوانین اسلامی بوده، موجب خسارت و عدم اعتماد در طول زمان می شود. به این مهم باید سابقه تاریک سازمان در انجام پروسه های طبقه بندی و اعطای گواهینامه را نیز مدنظر قرار داد که احتمال عقیم ماندن این طرح را تشدید می کند تا در آینده ای نزدیک با تعدادی هتل با گواهینامه حلال و عده ای دیگر بدون آن اما هر دو با خدمات یکسان (!) روبرو باشیم تا از این طنز عادی برای ما، کلافی سردرگم برای خارجی ها درست شود. آن ها که بعدها در بلاتکلیفی خواهند ماند که چه تفاوتی بین این دو دسته از هتل ها وجود دارد؟ آیا از هتل های فاقد این گواهینامه می توانند انتظار خدمات مرسوم در هتل های غیر اسلامی را داشته باشند؟ آیا هتل های دارای گواهینامه حلال با توجه به فضای کلی کشور صرفا پذیرای مسلمانان است یا اینکه غیرمسلمانان نیز می توانند از خدمات آنان استفاده کنند؟ و اگر می توانند، میتوان انتظار خدمات متفاوت را داشت؟

پاسخ به پرسش هایی از این دست بیانگر این حقیقت تلخ خواهد بود که اعطای گواهینامه حلال تنها یک تقلید کور از گواهینامه های روز صنعت هتل جهان بدون مطالعه و نیازسنجی از سوی سازمان است که ذوق زده از خلق آن حتی کلنگ احداث هتل حلال به زمین می زند، حال آنکه اساسا معیاری برای ساخت چنینی هتلی وجود ندارد.

با این همه، پیشنهاد صاحب این قلم آنست که سازمان به جای تمرکز بر این تقلید، اگر ضعف در گردشگری حلال را در هتل ها می بیند، همت به راه اندازی سایتی برای معرفی هتل ها و مراکز اقامتی ایران در راه گردشگری حلال با زبان های مختلف بر اساس بازارهای هدف نماید و در آن امکانات و خدماتی که هتل ها می توانند برای نیاز مسلمانان در طول مدت اقامتشان ارائه دهند را معرفی نماید. بدین ترتیب خود هتل ها نیز بی دغدغه از دریافت گواهینامه سعی در افزودن این خدمات به فهرست خویش برای بهره بیش تر از بازار خواهند کرد.

داریوش آل آقا؛ کارشناس هتلداری